Terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen kán en moet
Mag je mensen van hun vrijheid beroven? Deze vraag is actueel sinds de vastgeketende Brandon begin dit jaar in het nieuws kwam. Als mensen zoals dementerenden, gehandicapten of psychiatrische patiënten een gevaar voor zichzelf of hun omgeving vormen, kunnen verzorgers in tehuizen gebruik maken van ‘vrijheidsbeperkende maatregelen’. Dat kan zo’n onrustband zijn waarmee Brandon in het nieuws kwam, maar er zijn ook andere maatregelen mogelijk, waaronder het gebruik van een diepe stoel. Een diepe stoel of kantelstoel is een stoel die met zitting en al achterovergekanteld is, waardoor de cliënt er niet zelf uit kan opstaan. Dat ziet er heel relaxed uit. De zitter ontspant, maar hij kan ook niet anders. De houding in een diepe stoel maakt het onmogelijk om naar voren te buigen, te draaien of te gaan verzitten. Opstaan, bewegen of omkijken gaat niet: wie in een diepe stoel zit kan helemaal niets. Dit wordt daarom een ‘inactieve zit’ genoemd.
Tegenover de inactieve zit staat de ‘actieve zit’, waarbij de rugleuning praktisch rechtop staat en daardoor de gebruiker niet hindert in zijn bewegingen. Dat stelt hem in staat om te kijken, te gaan verzitten, het bovenlichaam te bewegen, te reiken en te draaien. Een actieve zit is niet vrijheidsbeperkend.
Waarom zou je mensen in hun vrijheid beperken? In tehuizen wordt het gedaan om vallen en doorliggen te voorkómen en comfort en rust te geven. Andere redenen zijn het indammen van onrust, agressie, zwerven of ander ongewenst gedrag. Het beperken van de vrijheid lijkt in dergelijke gevallen een goede zaak, maar er zijn ook nadelen. Als een bewoner niet kan bewegen gebruikt hij zijn spieren niet, waardoor de spiermassa sterk afneemt, en als hij niet kan lopen vermindert zijn balans. Daardoor worden kracht en evenwicht minder en wordt de kans op vallen juist groter. Zo raakt de bewoner in een vicieuze cirkel. Vrijheidsbeperking heeft nog meer negatieve consequenties, zowel lichamelijk als psychologisch: het ontstaan van depressie, agressie, opwinding, standsafwijkingen van gewrichten, incontinentie en doorliggen. Lichamelijke passiviteit leidt daarnaast tot forse achteruitgang van het denkvermogen, het slaap-waakritme en de stemming van bewoners.
Om vrijheidsbeperkende maatregelen te mogen toepassen moet volgens de Wet Bopz eerst aangetoond worden dat die inactieve zit noodzakelijk is voor de patiënt en dat de voordelen opwegen tegen de nadelen. Dit geldt ook voor het gebruik van een diepe stoel. Vanwege de genoemde nadelen wil de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) het totale aantal vrijheidsbeperkingen de komende jaren drastisch verminderen.
Mag je kinderen van hun vrijheid beroven? Deze vraag wordt weinig gesteld. Maar babies, peuters en kleuters worden steeds vaker vastgegespt en in stoelen gezet met een inactieve zit, die lijken op een diepe stoel. Denk aan wipstoelen, babystoelen voor aan tafel, autostoelen en kinderwagenstoelen. Als een kind niet kan bewegen, heeft dat negatieve consequenties op zowel lichamelijk als psychologisch vlak. De ontwikkeling van motoriek (beweging) en hersenen (intelligentie) houden verband met elkaar. Beperking van beweging betekent beperking van de ontwikkeling van de hersenen en het bewegingsapparaat. Achterovergekanteld zitten is dus niet goed voor lichaam en geest van zich ontwikkelende kinderen. Voor babies is die houding daarnaast ook ongunstig omdat hun rug overbelast wordt en ze kans lopen op zuurstofgebrek. Zou lichamelijke passiviteit bij kinderen, net zoals bij ouderen, kunnen leiden tot forse achteruitgang van het denkvermogen, het slaap-waakritme en de stemming? Vrijheidsbeperkende maatregelen kunnen zonder toestemming ongelimiteerd worden toegepast op kinderen. Er wordt zelfs niet gewaarschuwd voor de gevolgen van een langdurige inactieve zit. Tijd voor een actie ‘Zorg voor vrijheid’ voor kinderen? Want waarom zou de IGZ-slogan “Terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen kán en moet” alleen voor volwassenen gelden?
Literatuur
IGZ, 2008. Zorg voor vrijheid: terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen kàn en moet. Rapport van de inspectie voor de gezondheidszorg o.l.v. G. van der Wal. Den Haag, November 2008. Klik hier voor download.
De wet BOPZ voor cliënten en familie. Begrippen en toepassingen in verpleeg- en verzorgingstehuizen. Brochure. Den Haag: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2002. Klik hier voor download.
Deze column van Brecht Daams verscheen eerder in Babywereld, vakblad voor baby- en kinderproducten, februari 2011.
[…] Niet zo lang geleden was ik bij de tandarts en mocht ik plaatsnemen in zo’n super relaxstoel. Ik voel me daar altijd heel ongelukkig in. Je wordt helemaal achterover gekanteld en kan geen kant op. Dat is natuurlijk precies de bedoeling van de tandarts. Dit type diepe stoelen wordt ook gebruikt in de zorg zoals bijvoorbeeld voor gehandicapten, psychiatrische patienten en dementerenden. Wanneer een patient in zo’n stoel geplaatst wordt, valt dat onder vrijheidsbeperkende maatregelen en daar zijn strikte regels voor opgesteld. Dat mag niet zomaar! Brecht Daams schreef daar een prachtige column over… lees meer […]
Deze column interesseerde me heel erg aangezien ik een opleiding meubelontwerp volg,
En de opdracht voor mijn eindwerk een baby – en kindermeubel is voor in de kinderafdeling van de bibliotheek van Dendermonde.
Het zal me zeker helpen bij het organiseren en ontwerpen van mijn meubel!